Carlos Drummond de Andrade

“O amor natural”, een Nederlandse documentaire uit 1996 van Heddy Honigmann, was in dat jaar de openingsfilm van het Internationale Documentaire Festival in Amsterdam. Vanavond is hij te zien op de buis (om 22.50 op Nederland 2). In de film laat Heddy Honigmann een paar bejaarde inwoners van Rio de Janeiro herinneringen ophalen aan de hand van erotische gedichten van Carlos Drummond de Andrade. Volgens Honigmann zijn “de herinneringen aan liefde en seks het sterkst als mensen oud worden” (bron: filmkrant).

Carlos Drummond de Andrade wordt in Brazilië gezien als
de grootste en invloedrijkste dichter van de 20e eeuw. Zijn gedicht “Canção Amiga” werd zelfs afgedrukt op een biljet van 50 cruzados novos. Na de invoering van decruzeiros (of andersom) en de reais is het waardeloze papiertje waarschijnlijk een waardevol collecters item geworden. Uit het boek ‘Carlos Drummond de Andrade, gedichten’, een bloemlezing uit bundels die zijn verschenen tussen 1930 en 1977 vertaald door August Willemsen, heb ik het volgende gedicht uitgekozen:

Ook ik was eens Braziliaan

Ook ik was eens Braziliaan,
even bruin als jullie.
Speelde gitaar, reed in een Fordje
en leerde aan cafétafels
dat nationalisme een deugd is.
Maar er komt een uur dat de cafés sluiten
en alle deugden worden verloochend.

Ook ik was eens een dichter.
Hoefde maar een vrouw te zien
en dacht al aan de sterren
en andere hemelse substantieven.
Maar zij waren zo vele, de hemel zo groot,
mijn poëzie raakte ontregeld.

Ook ik had eens mijn ritme.
Ik deed van dit, ik zei van dat.
En mijn vrienden mochten me,
en mijn vrienden haatten me.
Ik, ironisch, gleed voort,
tevreden met mijn ritme.
Maar ten slotte verwarde ik alles.
Nu glijd ik niet meer, oh nee,
ben niet ironisch meer, oh nee,
heb ook geen ritme meer, oh nee.

Achter in het boek is in het hoofdstuk ‘Drummond- het zoeken naar de minimale mens’ ruimte gereserveerd voor (biografische) achtergronden en analyses geschreven door August Willemsen. Het gedicht “Ook ik was eens Braziliaan”, uit Drummond zijn eerste bundel “Alguma poesie”(1930), toont volgens Willemsen een bijna on-Braziliaanse ingetogenheid. Bijna al zijn werken zijn eerder ironisch, nuchter en afstandelijk dan lyrisch, uitbundig en retorisch. Dit heeft wellicht te maken met zijn afkomst. Drummond is een geboren en getogen minero. Hij is op 31 oktober in het jaar 1902 in Itabira, een mijnstadje in Minas Gerais geboren. Mineros schijnen over het algemeen ‘introvert, argwanend, verlegen en eigenzinnig’ te zijn. Toch zegt dat niet veel. In de jaren twintig was Drummond één van de vertegenwoordigers van het Modernisme, een breed geschakeerde beweging van musici, historici, dichters en kunstenaars. Zij kregen een afkeer van ‘geïmporteerde’ kunst uit Europa die niet paste in de Braziliaanse werkelijkheid. Literatuur, muziek en kunst moesten voortaan vorm geven aan het unieke van Brazilië. Ook al lijken de gedichten van Drummond afstandelijk en on-Braziliaans, zijn gedichten zijn op vele fronten geworteld in de Braziliaanse cultuur. Zijn werken zijn onder te verdelen in de socialistische, gepolitiseerde en metafysische fasen. Zijn erotische gedichten heeft hij op latere leeftijd geschreven. Misschien wel omdat, net zoals Honigmann al stelde, herinneringen aan liefde en seks het sterkst zijn als mensen ouder worden.

Lees meer over Drummond in ‘Carlos Drummond de Andrade, gedichten’, 1980 met vertaling en toelichting door August Willemsen.

Vanavond O Amor Natural op televisie. De bundel is ook door August Willemsen vertaald, “De Liefde, Natuurlijk. Gedichten” is dit jaar maart uitgekomen.

Gepubliceerd op 28 november 2007 op Radio6.nl