Samba van meester Cartola

Dankzij de soundtrack van “Cidade de Deus”, een keiharde film over de straatbendes in de favelas van Rio de Janeiro, leerde ik Cartola kennen. Het viel me op dat zijn samba’s “Alvorada” en “Preciso me encontrar” net als de film een bepaalde gelaagdheid hebben. Vooral die prachtige melancholieke “Preciso me encontrar” weet me nog
steeds bij de keel te grijpen.

De eerste drie versen van “Preciso me encontrar”:

Deixe-me ir preciso andar,
Vou por aí a procurar,
Sorrir pra não chorar
Deixe-me ir preciso andar,
Vou por aí a procurar,
Sorrir pra não chorar

Quero assistir ao sol nascer,
Ver as águas dos rios correr,
Ouvir os pássaros cantar,
Eu quero nascer, quero viver

Deixe-me ir preciso andar,
Vou por aí a procurar,
Sorrir pra não chorar
Se alguém por mim perguntar,
Diga que eu só vou voltar
Depois que me encontrar

(Laat me, ik moet er even uit, om ergens heen te gaan, te zoeken. Ik moet glimlachen om niet te hoeven huilen. Ik wil de zon zien opgaan, het water door de rivier zien stromen, de vogeltjes horen fluiten. Ik wil geboren worden, ik wil leven. Laat me, ik moet er even uit, om ergens heen te gaan, te zoeken. Ik moet glimlachen om niet te hoeven huilen. Als iemand naar me vraagt, zeg maar dat ik alleen terugkom als ik mezelf heb gevonden.)

Cartola, componist, zanger en dichter (1908-1980) uit Rio, heeft honderden samba’s gecomponeerd en kan terecht een legende worden genoemd. Als 8-jarig ventje was hij al te vinden tussen het carnavalsgedruis in de straten van Rio. Om het gezin met 7 kinderen financieel bij te staan, werkte hij op 11-jarige leeftijd als typograaf én als metselaar. Hij droeg daarbij altijd zijn bolhoed (cartola) om zijn haar te beschermen tegen cementspatten. Sindsdien wordt Angenor de Oliveira Cartola genoemd.

Eind jaren 20 leefde hij als een bohémien. Hij richtte samen met zijn bevriende sambistas, de carnavalsvereniging Arengueiros op, die later werd getransformeerd in de favouriete sambaschool Estação Primeira de Mangueira. Cartola was de officiële componist en heeft in de jaren dertig een aantal klassiekers geschreven. Zijn sambacanções hebben zeker bijgedragen aan de ontwikkeling van het genre, dat zich evalueerde van een marginaal genre waar alleen de arme afro-Brazilianen iets mee hadden tot een symbool van de Braziliaanse identiteit. En inderdaad samba is onlosmakelijk verbonden met carnaval en voetbal. Dat in die tijd de afro-braziliaanse cultuur werd opgenomen door de blanke elite, wil niet zeggen dat er geen rassendicriminatie bestond (bestaat). Cartola heeft ondanks zijn faam, geen erkenning gekregen. Door persoonlijk omstandigheden en heftige meningsverschillen met de directie van de sambaschool, trok hij zich terug. Het verhaal gaat dat hij gevonden is, werkzaam als autowasser door de journalist Sergio Porto. Dankzij Porter’s inspanningen heeft Cartola uiteindelijk de erkenning gekregen die hij verdient. Op 65-jarige leeftijd heeft hij zijn debuutalbum opgenomen. Hij bleef muzikaal actief tot zijn 72 ste.

Kijk hier naar “Peito Vazio” uitgevoerd door Cartola.

Lees verder op Wikipedia en TV Cultura.

Als je geïnteresseerd bent in de geschiedenis van de samba, luister verder naar het programma van Ralf Veerman met bijzondere historische opnamen:deel 1 en deel 2 (moet nog worden uitgezonden).

Ralf attendeerde mij ook op “Beats of the heart: The spirit of samba: The black music of Brazil”, een 14-delige documentairereeks (gemaakt door Jeremy Marre voor Channel 4) over wereldmuziek op TV Cultura. Dankzij de jaarlijkse beelden van het carnaval in Rio weet iedereen hoe de Braziliaanse Samba klinkt: uitbundig, sensueel en traditioneel. In deze aflevering horen we behalve Samba ook andere Braziliaanse muziekstromingen (we noemen Bossa Nova) die artiesten overal ter wereld hebben beïnvloed. Met: Gilberto Gil, Milton Nascimento en Chico Barque.

Gepubliceerd op 19 november 2007 op Radio6.nl