Tom Zé in topconditie

Terwijl ik dit schrijf, zit ik te snotteren, want ik ben snipverkouden geworden na de Virada Cultural. Het evenement dat dit jaar rond de 4 miljoen bezoekers aantrok, is dan ook zo overweldigend geweest. Er was  veel te zien: muziek, dans, theater en cinema. Normaal als je bij een podium bent en je hebt het wel gezien dan wil je snel naar een andere attractie. Maar voordat je er bent… de podia liggen soms kilometers ver van elkaar vandaan. Je kunt dan wel de metro nemen, maar dan moet je alsnog een eind lopen. Als je dan ook nog eens verkeerd loopt… Jammer dat de organisatie verzuimd heeft om een logische wegbewijzering te plaatsen, niet iedereen kent de stad op z’n duimpje. Mijn companheira Anna Ruth

 beweegt zich meestal voort per auto en moest dan ook voortdurend om de weg vragen.

De afstand tussen het theater (3) en het station Luz (8) is anderhalve kilometer. Én…São Paulo is niet zoals Nederland plat…

De organisatie is dit jaar niet zo scheutig geweest met het uitdelen van perskaarten. Per mail lieten ze weten dat ik een backstage bandje kon afhalen, maar een half uur later kreeg ik een mail dat mijn aanvraag was afgekeurd, omdat het festival toch gratis toegankelijk is. Gelukkig kent Brazilië het begrip sempre tem um jeitinho: er is altijd wel een oplossing… Junior, de impresario van Anna Ruth, is verwant met de organisator en kon voor ons de armbandjes regelen. Mooi, want zonder is het haast onmogelijk om het Teatro Municipal binnen te komen. En daar, in dat prachtige, sjieke theater begint voor ons de Virada.

Arrigo Barnabé e Banda Sabor de Veneno spelen nummers van hun albumClara Crocodil uit 1980, wat erg gedateerd klinkt. Het gezelschap brengt een mengsel van improvisatie, experiment en theater; chaos in structuur. De teksten zijn provocerend en taboedoorbrekend, bijvoorbeeld over orgasme. We blijven niet al te lang. Junior vertelde ons dat de opening op Praça de Mesquita geweldig zou zijn. Snel op weg daarnaartoe. Het is bomvol, we kunnen Jon Lord en Orquestra Sinfônica o.l.v. Rodrigo Carvalho alleen volgen via het grote videoscherm. De muziek van Jon Lord, je kent hem wel van Deep Purple, spreekt mij niet aan. Ik wil voornamelijk Braziliaanse bands zien. Dus vertrekken we snel naar Praça de Republica waar de rockbandTutti Frutti het album Fruto Proibido uit 1975 speelt. In die tijd was Rita Lee de zangeres bij de band na haar fase bij Os Mutantes. Op de Virada zingt echter de minder bekende Sol Ribeiro. Anna Ruth ervaart het optreden als een heerlijk jeugdsentiment, maar ik vind er niet veel aan.

We nemen de metro naar station Luz, waar een podium staat opgesteld om de rockster en dichter Raul Seixas, die precies 20 jaar geleden is overleden, te herdenken. De teksten van Raul Seixas zijn meestal sociaal en politiek geëngageerd. Hij heeft trouwens ook ooit gezongen in de band van Tutti Frutti. Intussen ziet het plein zwart van de mensen, maar er staat nog niemand op het podium. Wanneer Eu Nasci Há Dez Mil Anos Atrás wordt gedraaid, zingt iedereen uit volle borst mee.

Wij lopen voorbij de meute naar het park achter het prachtige treinstation Luz om even bij te komen. In het park staat een echtpaar heel schattig een paar typische caipira liedjes te zingen.

De band Leno Azevedo e Envergadura Moral begint op het ‘Raul Seixas’ podium. Zij spelen nummers van het album Vida e Obra de Johnny McCartneyuit 1971. Recht toe recht aan rock & roll. Ook hier blijven we niet lang. Ik besef dat ik geen slimme route heb uitgestippeld, want als we bij het podium aankomen waar topmusici als George Petit, Gabriel Grossi en Ricardo Herz spelen, is het concert van Petit net afgelopen. Dan maar terug naar ‘t Teatro Municipal waar we nog een staart van het soloconcert van pianist, componist Egbert Gismonti kunnen meemaken. Hij speelt nummers van zijn album Almauit 1986. Tussen het concert van Gismonti en Tom Zé is er een onderbreking van zo’n anderhalf uur. We willen echter niet meer weg uit onze comfortabele stoelen. Helaas wordt de zaal ontruimd. We blijven in het theater rondhangen. Buiten staat een immense rij mensen die het concert willen zien. Wij moeten voortdurend aan iedereen laten zien dat we een backstage bandje hebben, anders moeten we het pand verlaten.

We kunnen natuurlijk naar een ander podium gaan om de tijd te doden (achteraf heb ik er spijt van dat we de sambarockgroep Trio Mocotó hebben moeten missen) maar we willen ook graag een goede plek hebben om Tom Zé te kunnen zien. Bovendien zijn we behoorlijk gaar, we zijn al 6 uur op de been. Eindelijk gaat de zaal weer open en we gaan helemaal vooraan zitten, op instigatie van een bewaker. Komt diezelfde man naar ons toe om te zeggen dat we plaats moeten maken voor de bezoekers en dat we het concert staande moeten volgen. Wat! Wij blijven gewoon zitten, ik zet m’n bril af, Ruth zet haar bril en muts op en we doen onze jassen uit.  Het helpt want we worden niet meer herkend. De bezoekers die uren in de rij hebben gestaan, stormen vervolgens naar binnen. De zaal had veel eerder open moeten gaan, over 10 minuten begint het al. Dat moet wel gezegd worden, de optredens beginnen allemaal keurig op tijd.

En dan komt Tom Zé op met zijn dievenmuts! Hij en de muzikanten dragen een werkschort voor met gereedschap van plastik. In de verte doet hij me denken aan onze Freek de Jonge. Ze voeren de nummers op van het albumGrande Liquidação uit 1968. In die tijd maakte Tom Zé zijdelings deel uit van de beweging Tropicalia. Hij komt uit Bahia en vertrok naar São Paulo, waar het allemaal gebeurde. De teksten van dat album gaan allemaal over São Paulo, zoals het lied São São Paulo, toen er nog er nog 8 miljoen mensen woonden. Tom Zé springt en gooit zijn benen in de lucht en zingt zonder in ademnood te raken. Wat een prestatie voor een man van 72 jaar! De interactie tussen hem en het publiek is geweldig, er is slechts één rotte appel. Een meisje dat vooraan zit is woedend op de slechte organisatie en reageert dat af op de zanger. Ze raast en tiert en is totaal hysterisch, iedereen juicht wanneer ze aftaait.

Een show van Tom Zé is altijd net even anders dan je verwacht. Het concert lijkt op een repetitie omdat Tom Zé de band voortdurend onderbreekt om het publiek mee te laten zingen, of om een andere reden. De show speelt zich dus niet alleen af op het podium. Als het publiek wil dat hij zijn masker afdoet, geeft hij daar gehoor aan. Op een gegeven moment gebaart hij zelfs de fotografen om op het podium te gaan staan, zodat hij een foto van ze kan nemen voor z’n verzameling. Hilariteit alom.

De liederen hebben naar mijn idee ook een educatieve functie. Zo gaat een nummer over afbetalingen, dat in die tijd een nieuw fenomeen was. Of over het feit dat je beter van dollars kunt houden dan van Tom Zé. Dollars stijgen en dalen in waarde maar zal vanwege de groene kleur altijd blijven groeien. Zelfs in de kreditecrisis. Of neem nou het lied over kadootjes. Wat heb je nou een een waardeloos object, je kunt beter een LP! van Tom Zé geven. In deze reclameboodschap zingen de zangeresssen “Tom Zie Tom Zie”, want zo wordt hij genoemd in Engeland en Amerika, waar hij dankzij David Byrne (ex-Talking Heads) heeft opgetreden. Aan het einde van het optreden geeft hij de voorste rij een hand en bedankt hij het publiek. Wat een fantastische artiest en wat een topprestatie heeft hij geleverd!

Ik weet het, het zijn vreselijke foto’s… de foto’s van de dag erna zijn een stuk beter vanwege het daglicht.

Na dit optreden gaan we voldaan naar huis en laten we de boel de boel. Morgen is er weer genoeg te doen. Als we het theater uitlopen ziet het werkelijk zwart van de mensen het lijkt wel een mierenhoop.

Gepubliceerd op 4 mei 2009 op Radio6.nl