Echte indianenverhalen

De Portugese zeevaarder Cabral en zijn mannen ontdekken rond 1500 een verschrikkelijk groot land. Maar wat een teleurstelling! Geen kostbaarheden zoals ze eerder in Azië aantroffen. Alleen maar oerwoud en mensen. Erg sympathiek, dat wel, maar ze hebben vreemde gewoonten. Ze kennen landbouw noch veeteelt en leven van het woud; lopen naakt rond en baden elke dag in de rivier! Ze noemen deze mensen indianen. De missionarissen die mee zijn gekomen, staan te popelen om deze vriendelijke heidenen te bekeren. Ze noemen het land “Terra de Santa Cruz” (het land van het heilige kruis). Na een korte tijd ontdekken de Portugezen dat brasielhout als handelswaar kan dienen en zo wordt Terra de Santa Cruz Brazilië genoemd, het land van brasielhout.

Er leefden meer dan 80 verschillende inheemse volkeren toen Cabral kwam. Tijdens de Portugese expansie tussen 1550-1570 zijn er ontelbare indianen gesneuveld. De meesten zijn gestorven aan de ziekten die de Portugezen meebrachten. Ook nu nog lopen de inheemse volkeren gevaar met name door de verwoesting van het Amazone oerwoud.

Volgens de grondwet uit 1988 hebben de indianen, momenteel leven er nog maar 735.000, recht om te leven op hun traditionele gronden. Dit is tot nu toe voor ongeveer 30 % gerealiseerd (325 van de 851 gebieden) bron:www.cimi.org.br.

De inheemse volkeren uit het Amazone gebied zijn allemaal afstammelingen van de Tupí-Guaraníes. Lees hier over de mythe van de twee broers Tupí en Guaraní. Er leven naar schatting 50.000 Guarani die zijn verdeeld over vier subgroepen: Kaiowá, Nhandeva, Mbyá en Chiripá, verspreid over 26 deelstaten. De guarani geloven in het land zonder kwaad, en leiden daardoor een semi-nomadisch bestaan.

Voor de indianen zijn muziek en klank communicatieve middelen met de bovenwereld. De klankwereld lijkt heel simpel, maar is behoorlijk complex. De muziek is hoofdzakelijk voor rituelen of ceremonieën waarin de stem of het instrument een middel is om bepaalde emoties op te roepen en de gemeenschap te verbinden met elkaar en de kosmos.

De Xavante indianen, waarvan er nog 12000 in leven zijn, behoren tot de taalgroep Gé. Sinds de Xavante, wonend tussen de Rio das Mortes en Rio Xingu, in 1954 ontdekt zijn, hebben zij geleidelijk hun nomadenbestaan opgegeven. Zij bedrijven voornamelijk de landbouw en wonen in cirkelvormige dorpen in de open savanne. Hoewel zij van vlees houden, leven zij hoofdzakelijk van noten, fruit en wortelen. Zij leven in stamverband, die weer zijn onderverdeeld in ‘clans’. Een man is verplicht te huwen buiten zijn eigen clan en polygamie is toegestaan, hoewel dit recht voornamelijk door de hoofdman wordt uitgeoefend (hoe het precies zit kun je lezen in de reactie van Leeuwenberg hieronder). bron: NPS supplement feb 1996.

Op de Womex 2007 woonde ik een lezing bij van de Braziliaanse componiste en musicologe Marlui Miranda. Ze heeft 17 jaar lang onderzoek gedaan in het regenwoud. Ze liet foto’s zien van rituelen waar ze zelf deel van uitmaakte en vertelde over het leven van de hedendaagse indianen. Naar aanleiding van de lezing wees Mattie Poels mij op het boek van Ineke Holtwijk “Rooksignalen”. Het boek geeft een fascinerende beschrijving van de zoektocht naar geïsoleerde stammen en kleine groepjes indianen en de grote dilemma’s waar de Braziliaanse overheid voor staat. Lees hier een interview met Ineke Holtwijk.

Terug naar Marlui Miranda. Zij is zeer begaan met het lot van de indianen en probeert daarom hun muziek onder de aandacht van het grote publiek te brengen. In haar eigen composities vertaalt ze de klankwereld van de indianen en werkt daarbij vaak samen met andere musici zoals koraspelerRavi. Zie youtube filmpje hieronder.

Bronnen voor dit artikel: “Muziek als bron om de inheemse cultuur te behouden” Geertje van der Plas, Sem Fronteiras april/mei 2007
“De Brazilianen geschiedenis van 1889 tot nu”, Kees de Groot 1991

Meer informatie over indianen in Brazilie: www.indianeninbrasil.nl

Gepubliceerd op 13 november 2007 op Radio6.nl