Tropicalismo

Eén van de hoogtepunten van de muzikale dans film ‘Fado’ van Carlos Saura (zie ook Amsterdam World) is wat mij betreft de bijdrage van Chico Buarque met zijn lied ‘Fado Tropical’ (uit 1972) over ‘groot Portugal’. Op de achtergrond zien we (gelukkig) geen dans maar historische beelden van de demonstraties tijdens de Anjerrevolutie. Chico Buarque bekritiseert het hardnekkige imperialismevan Salazar. Dit gaat over Portugal, maar hij geeft ook nog altijd met veel plezier commentaar op de sociale, economische en culturele realiteit van Brazilië.

In de late jaren zestig behoorde hij samen met Gilberto Gil (de huidige Minister van Cultuur), Caetano Veloso (ook te zien in ‘Fado’), Gal Costa, Rita Lee en Os Mutantes tot de beruchte tropicalistas. Tropicália of Tropicalismo is een
maatschappelijke beweging gekoppeld aan psychedelische pop/rock gemengd met Afro-Bahiaanse ritmes en bossa nova.

De militaire dictatuur, waar de tropicalistas tegen ageerden, duurde van 1964 tot 1984. Na een periode van economische crises en de angst voor de opkomst van het communisme, besloot het leger om de macht over te nemen. En wel voor de tweede keer! De eerste keer was tijdens de Estado Novo 1930-1945. Uit die periode stamt de leus ‘Ordem e Progresso’ (orde en vooruitgang) die nog altijd op de Braziliaanse vlag prijkt. Het is haast niet voor te stellen, maar één dag na de coup demonstreerden meer dan 300.000 mensen om de militairen te bedanken!

De militairen namen meteen maatregelen onder de codenaam ‘operatie schoonmaak‘. Dit hield in dat vakbonds- en boerenleiders, linkse politici en andere subversieven werden opgepakt. Ook werd de corruptie flink aangepakt; Brazilië moest weer een bloeiende economie worden. Generaal Castelo Branco werd de nieuwe president van Brazilië; hij verwachtte dat de militaire junta zou ophouden te bestaan na anderhalf jaar, maar de terugkeer van de democratie leek onder Castelo’s opvolger Costa e Silva verder weg dan ooit. Toch waren er nog democratische restanten, zoals het congres en oppositiepartijen.

Net zoals in het buitenland protesteerden studenten tegen de alsmaar slinkende onderwijsbegroting. Ook de industrie-arbeiders begonnen te klagen en ondanks een strikt stakingsverbod, braken er stakingen uit. De militairen raakten flink geïrriteerd. Een aantal parlementariërs begonnen zich zorgen te maken om de toenemende stroom berichten over schendingen van mensenrechten. Als reactie daarop werd het congres naar huis gestuurd. Vele intellectuelen, opposanten en ook de musici die waren aangesloten bij het Tropicalismo vluchtten naar het buitenland.

In de jaren 70 ging het economisch voor de wind. Dankzij het nieuwe medium, de televisie, konden de militairen hun successen tonen aan het volk. Als klap op de vuurpijl won het Braziliaanse voetbalelftal de WK in 1970. Deze belevenis werd propagandistisch flink uitgebuit. Ook de relatie tussen de voetbalster Pelé en de hoogblonde Xuxa (inmiddels alweer gescheiden) werd beschouwd als een succesverhaal.

Terwijl de welvaart toenam, zetten de jongeren zich af tegen de normen en waarden van hun ouders en de kerken op het gebied van sexualiteit en gezag. Uiteraard werd de Braziliaanse ’summer of love’ strak gehouden door de militaire dictatuur. Desondanks bleven artiesten als Chico Buarque actief. Zo schreef hij “Apesar de Você” (Ondanks U), een licht-versluierd protestlied dat door de militaire censuur werd toegestaan. Pas toen dit het volkslied van de protestbeweging werd, werd het verboden; alle exemplaren werden uit de winkels verwijderd. Maar Chico bleef oppositie voeren, ondanks de censuur. Net zoals de meeste tropicalistas.

Tropicália heeft als muziekgenre maar kort bestaan. Vanaf het begin van de jaren ’70 ging het op in de Música Popular Brasileira (MPB).

In de Wereldmineralen van zaterdag 15 december om 9.00 kun je luisteren naar de muziek van de tropicalia beweging met onder meer Os Mutantes, Gilberto Gil en Caetano Veloso.

In de NRC.next van vandaag staat een artikel over de film “The year my parents went on vacation” (O ano em que meus pais saíram de férias). Het verhaal is gesitueerd in 1970 en gaat over een een joodse familie die op de vlucht moeten voor de militaire junta. Het bijzondere van de film is dat er jiddisch wordt gesproken en dat we alles zien door de ogen van de twaalfjarige Mauro.

Gepubliceerd op 13 december 2007 op Radio6.nl