Hout, palmito en tapdans

Als het even kan gaan de bewoners van São Paulo naar hun buitenhuis in een bosrijke omgeving of naar het strand om even te ontsnappen aan de dagelijkse hectiek, stress en de onvermijdelijke luchtvervuiling. Als een al geïntegreerde Paulistana ben ik ook van plan om er even tussen uit te knijpen. En wel naar Registro, een klein stadje 180 km ten zuiden van São Paulo. Wat ik daar in godsnaam ga doen? Er is niets te beleven, geen strand, geen bos. Maar…wel mijn oude trouwe vriend Premee! De laatste keer dat ik hem zag, was

20 jaar geleden op zijn bruiloft in dit hart van palmen (palmito).

Registro ligt in de streek Vale do Ribeira waar in de 17e eeuw voornamelijk goudzoekers te vinden waren. In die tijd werd het goud uit de bergen geregistreerd voordat het verscheept werd naar de koning van Portugal. In de loop van de jaren groeide de registratiepost uit tot een dorpje, vandaar de naam Registro, en inmiddels is het een stadje met zo’n 55.000 inwoners. Begin 20ste eeuw is het gebied gekolonaliseerd door Japanners, de meeste immigranten vestigden zich in Registro. De rijstproductie steeg aanzienlijk, evenals de productie van thee en riet. Andere belangrijke regionale producten zijn bananen en palmharten.

In Registro is de woning van Premee (of Remilton Rosa de Souza) en zijn gezin tegelijk een atelier. Er staan overal lange dunne houten beelden, gigantische houtbewerkte stoelen en andere houten objecten. Allemaal van de hand van zijn vrouw Maria de Fátima de Oliveira Rosa, oftewel Fafá. Ze heeft een aantal belangrijke prijzen gewonnen en kan ze haar werken regelmatig tentoonstellen. Het scheelde niet veel of haar totempaal van 12 meter kwam in de Guiness World of Records, helaas werd ze verslagen door een Canadees. Volgend jaar gaat ze het weer proberen met een totempaal van 15 meter! Kleine objecten zijn niet aan haar besteed, het enige wat ze af en toe produceert zijn uithang- of aanwijsborden voor restaurants en dorpjes.

Van boom tot beeld met wortel en al

Potten honing te koop op een tafelblad van brasilhout


Fafá’s beelden aan de voorkant van het huis

Fafá’s werkplaats

Zowel Fátima als Premee hebben erop gerekend dat ik minstens een week zou blijven, dus hadden ze een heel programma voor me in elkaar gezet. Wat een teleurstelling dat ik maar 1 nachtje blijf… maar ik heb er zelf niet op gerekend en ik heb veel te doen in São Paulo. De volgende keer blijf ik echt wel langer, want ze zijn reuze gastvrij. Ze hadden me onder meer graag de grotten willen laten zien. Zo’n 140 km landinwaarts kom je in het natuurpark Cavernas do Petar waar maar liefst 200 grotten te vinden zijn. In 1985 heeft de experimentele jazzmusicus Hermeto Pascoal er een film geschoten met onder meer het stuk A Ballad for a Blind Albino Catfish:

Er wordt nog steeds regelmatig gefilmd in de grotten van Petar. Een ander belangrijk natuurgebied is de kustlijn met haar vele eilandjes. Gedrieën vertrekken we met hun gammele auto naar Cananéia, waar we de pont nemen naar één van de eilandjes. Cananéia is een historisch vissersdorpje, met prachtige kleine oude huisjes en een kerk omringd door kanonnen. In de verte zien we dolfijnen rondspringen in het water. Het tempo ligt hier aanzienlijk lager dan in Registro, en in vergelijking met São Paulo staat de tijd zowat stil. Na een half uur wachten, vertrekt de veerboot eindelijk naar de overkant. Op het eiland dat net zoals Nederland onder de zeespiegel ligt, rijden we nog een stuk door richting het strand. Fátima en Premee vertellen

intussen waar ze allemaal mee bezig zijn geweest. Zo hebben ze onder andere op het eiland gewoond en meegewerkt aan allerlei ecologische projecten. Ik krijg sterk de indruk dat het leven van een kunstenaar in deze contreien niet gemakelijk is. Gelukkig zijn ze allebei zeer inventief en handig. In feite pakken ze van alles aan om hun gezin te kunnen onderhouden. Naast de beelden van Fatima die eigenlijk alleen aftrek vinden in São Paulo, heeft Premee een grafische machine, zijn ze betrokken in diverse projecten en verkopen ze ook nog voedselwaren. Premee, van huis uit een grafisch ontwerper, heeft een tijd cartoons gemaakt voor de lokale krant, wat hem niet zo beviel vanwege de opgelegde censuur. Op een gegeven moment was hij het zat en begon hij de krant zelf te parodiëren, wat hem z’n baan koste.

Het strand is heerlijk leeg maar het begint al te schemeren. Terug in Registro laten ze me de stad zien. Het is rustig en iedereen kent elkaar. Je kunt zo bij iemand binnenlopen als je wilt, wat we ook doen bij een vriend van wie de deur wagenwijd openstaat. Deze jongen repareert muziekinstrumenten, zijn huis annex werkplaats is bezaaid met karkassen van piano’s en cavaquinhos. In het achterkamertje zit een andere vriend te computeren en wil ons dolgraag zijn werk laten zien. Vale do Ribeiro is een plek waar de sertaneja cultuur overheerst. Begin deze maand was er nog de Roda de Violeiros Fermino Gonçalves de Freitas, een festival rond de gitaar. Het project van deze jongen is daarentegen experimenteel. Ze moeten nog wel even werken aan de muziek maar het idee op zich is best interessant. Het is een mix van traditionele ritmes met drums, bas, gitaar en tapdans! kijk hier naar het een straatoptreden van Katereté met twee tapdansers (leraar en leerling).

In huize Premee begint de dag erg vroeg. De kinderen moeten al om 7 uur naar school, dus is er veel lawaai (tv) en licht rond een uur of 6. Er zit niets anders op om mee te gaan in dit ritme van de ochtend. Het huis waar ook iedereen zomaar kan binnenvallen is eindelijk leeg en stil. Op mijn verzoek maakt Premee een tekening van mij zoals hij dat 20 jaar geleden ook deed. Hier is het resultaat:

Charlie op zoek naar muziek in Brazilië

Om niet al te laat in São Paulo aan te komen neem ik de bus van half 2. Bepakt en bezakt brengen ze me naar het busstation. Fatima heeft nog even op de valreep 6 potten van de beste palmito (palmharten) meegegeven om uit te delen aan m’n vrienden. Vijf uur laten kom ik eindelijk aan. De buschauffeur dacht een slimme route te hebben gevonden om het verkeer te omzeilen, maar hij verdwaalde prompt. Thuis aangekomen ga ik meteen door naar Teatro Fecap waar Ceumar haar nieuwe cd Meu Nome presenteert.

Gepubliceerd op 11 mei 2009 op Radio6.nl